Uluslararası Hukuk dersinde sunduğum “Uluslararası Hukuk Açısından Bosna Hersek Savaş İhlalleri” konulu çalışmamın kısa tahlilini sunuyorum. Tahlil, konudaki bütün noktaları içerdiği iddiasından uzak olmakla birlikte, ileride duygusallıktan ziyade bilimsel olarak ortaya konulacak geniş ve detaylı çalışmaların bir özeti mahiyetindedir. Elbette ki konunun bir tarafı olarak tamamen duygulardan arındırmak zor olsa da olabildiğince tarafsız bir gözle gerçekleri somut kaynaklara dayandırarak vermek gerektiği kanısındayım. Çünkü sırf duygusallıkla hareketle ortaya konulan çalışmalar, bizler için bir kaynak oluştururken, aynı duyguları paylaşmayan muhataplarımız için her hangi bir şey ifade etmeyebilir. Derdimiz geçmişte olanları sadece bizim unutmamamız değil, muhataplarımız için de gerçekleri salt gerçekler üzerinden ifade edebilmek olduğundan dolayı en iyi metodu bulmak ve kullanmak durumundayız.
Bosna Hersek, küçük bir ülke olmasına rağmen, uluslararası ilişkileri özellikle iki olaydan dolayı son derece etkilemiş ve dünya siyasetinin yönünü değiştirmiştir. Bu olaylardan ilki milyonlarca insanın ölümüne yol açan Birinci Dünya Savaşı, diğeri de Yeni Dünya Düzeninin Zemini olarak ifadelendirilebilecek ’92-’95 Bosna Savaşı’dır.
AYNI ZAMANDA İÇ SAVAŞ
Sırbistan ve Karadağ tarafından 1992 yılında işgale uğrayan ve Belgrat merkezli Yugoslavya Halk Ordusu’nun; 2400’den fazla zırhlı araç, 2 bin kadar top, uçak ve füze sistemleriyle, 100 bin Sırbistan kökenli askerin Bosna Hersek’e girmesi ve Sırbistan Cumhurbaşkanı Slobodan Miloşeviç’in bu süreci yönlendirmesi gibi sebeplerden dolayı Uluslararası Adalet Mahkemesi, 2007 yılında Bosna Savaşı’nın “uluslararası savaş” olduğunu kabul etmiştir. Diğer yandan; Sırbistan’dan gelen orduya Bosna kökenli 100 bin Sırp’ın katılması ve en basitinden köyüm Hemliyaşi’de öldürülen 10 kişinin komşu köy Brezik’teki Sırplar tarafından öldürülmesi gibi gerçekler Bosna savaşını aynı zamanda bir iç savaşı da yapmaktadır. Dolayısıyla Bosna Savaşından bahsederken söylenecek en önemli ve ilk mesele onun hem iç savaş hem de uluslararası bir savaş niteliğinde olduğudur.
Uluslararası Ceza Mahkemesini (UCM) düzenleyen Roma Statüsü’nde belirtilen uluslararası insan hakları ihlalleri 4 başlık altında toplanmıştır:
Barışa karşı işlenen suçlar (saldırı suçu),
Savaş suçları,
İnsanlığa karşı işlenen suçlar,
Soykırım suçu,
Her bir ihlal birkaç eylem içermekte ve her hangi bir eylemin gerçekleşmesi durumunda ihlal yapılmış sayılmaktadır. Bu noktada iddiamız; ’92-’95 Bosna Savaşında bütün bu ihlallerin yapılmış olmasıdır. Bu iddia aşağıdaki bilgiler ışığında ispatlanabilir.
İHLAL: BARIŞA KARŞI İŞLENEN SUÇLAR (SALDIR SUÇU)
Barışa karşı işlenen suçlar ya da saldırı suçunun eylemlerinden biri olan ‘Bir devletin silahlı kuvvetleri tarafından başka devletin topraklarının kuvvet kullanımı ile işgali’ ile ilgili; Bosna’nın Sarayevo, Tuzla, Ocak, Bosanski Şamac ve Biyelyina şehirlerinin Sırbistan yönetimindeki Yugoslavya Halk Ordusu tarafından 1992 yılındaki işgali ve kuşatılması örnek verilebilir. Bu ihlalin eylemleri arasında ‘Bir devletin topraklarının diğer devlet tarafından bombardıman edilmesi, başka devlete karşı herhangi bir silah kullanılması’ ve ‘Bir devletin başka bir devlete karşı silahlı gruplar, paralı askerler ve benzeri göndermesi veya himaye etmesi suretiyle yukarıda belirtilen fiillerin gerçekleştirilmesi’ de yer almaktadır. Bu maddeye ise; Bosna Savaşı boyunca Sırbistan ordusunda Bosna Hersek’te aralarından 300 kişinin öldüğü 3 bin Rus keskin nişancının bulunması örneği verilebilir.
İHLAL: SAVAŞ SUÇLARI
Savaş suçları teşkil eden eylemler arasında ‘Toplu cezalandırma’ bulunmaktadır.
Bosna Savaşında toplam 600 toplu mezar olduğu tahmin edilmektedir. Bugüne kadar 1996 yılında benim de bulduğum ve içinden 7 kişinin cesetlerinin çıkartıldığı toplu mezar da dahil, toplam 400 toplu mezar tespit edilmiştir. Bulunan en büyük toplu mezar 1153 kişinin cesetlerinin çıkartıldığı Zvornik yakınlarındadır. Uluslararası Savaş Suçları Mahkemesi’nin tahminlerine göre Bosna Hersek’te 18 bin kişi toplu mezarlara gömülmüştür. Söz konusu ihlali teşkil eden bir başka eylem ‘rehin almadır’. Bosna Savaşı sırasında 657 toplama kampı bulunmaktaydı. 200 bin sivilin tutulduğu bu kamplarda 30 bin kişi öldürüldü, binlerce kadına ise tecavüz edildi.
İHLAL: İNSANLIĞA KARŞI İŞLENEN SUÇLAR
İnsanlığa karşı işlenen suçları teşkil eden eylemlerden ilki ‘öldürmek’tir.
Uluslararası Kızılhaç Örgütü verilerine göre Bosna Savaşında 312 bin kişi öldürülmüştür. İhlalin bir diğer eylemi ‘Nüfusun sürgün edilmesi veya zorla nakli’dir. Bosna Hersek’in Biyelyina şehrinde savaştan önce yaklaşık 30 bin Müslüman yaşamaktaydı. 1992 yılında ise bunların bir kısmı öldürülerek birçoğu Bosna’nın başka şehirlerine sürgün edilmiştir. Bugün resmi olmayan tahminlere göre, Biyelyina’da 2 bin 700 Müslüman yaşamaktadır. Yine aynı ihlalin bir başka eylemi de “Irza geçme, cinsel kölelik, zorla fuhuş, zorla hamile bırakma, zorla kısırlaştırma veya benzer ağırlıkla diğer cinsel şiddet şekilleri”dir. Bosna Savaşında 50 bin kadın tecavüze uğramıştır. Bu ihlalden sadece 12 dava kazanılmıştır. Davadaki en büyük zorluk kurbanların kendini açığa çıkarmak istememesinden kaynaklanmaktadır. Bildiklerimiz arasında; 346 defa tecavüz edilen 12 yaşındaki Fatıma, 378 defa tecavüz edilen 66 yaşındaki Feride, 432 defa tecavüz edilen 42 yaşındaki Munevera, 498 defa tecavüz edilen 14 yaşındaki Lamiya, 678 defa tecavüz edilen 21 yaşındaki Azra, 766 defa tecavüz edilen 27 yaşındaki Merima ve 1055 defa tecavüz edilen 32 yaşındaki Safeta’nın yaşadıkları sayılabilir.
İHLAL: SOYKIRIM SUÇU
İhlalin en önemli eylemi ‘Faillerin amacı, milli, dini, etnik bir grubun ve ya ırkın üyelerine saldırarak, grubu bütünüyle yok etmek’tir. Bosna Savaşında söz konusu ihlalin en çarpıcı örneği Srebrenitsa’dır. Srebrenitsa’da 1995 yılına 8372 kişi öldürülmüştür. Baştan ortaya koyduklarımızın özeti madde şeklinde sıralanması şu şeklinde yapılabilir: Birinci Dünya Savaşı ve ’92-’95 Savaşı ile Bosna Hersek uluslararası ilişkilerine ve dünya siyasetine yön vermiş,
’92-’95 Bosna Savaşı hem iç savaş hem de uluslararası savaş boyutlarını taşımaktadır, ’92-’95 Bosna Savaşı’nda uluslararası insan hakları ihlalleri arasında yer alan barışa karşı işlenen suçlar (saldırı suçu), savaş suçları, insanlığa karşı işlenen suçlar ve soykırım suçların hepsi işlenmiştir.

Samir VİLDİÇ
http://www.bosnahersek.ba/uluslararasi-hukuk-acisindan-bosna-hersek-savas-ihlalleri/