Daha çok Ahmet Ağa Timirski ile özdeşleşen ve kabule göre 4 Mart ya da 16 Mayıs 1878’de kurulan Rodop Hükümet-i Müstakilesi, 35 bin kişiden oluşan silahlı gücü ile 4 milyon insanın yaşadığı coğrafyada 8 yıl boyunca varlığını sürdürür.

31 Ağustos 1913’te kurulan Batı Trakya Cumhuriyeti’ne gelince… Hükümetin temeli, adımı Kuşçubaşı Eşref komutasındaki 116 kişiden oluşan müfrezenin, 16 Ağustos 1913’te Koşukavak’ta (Krumovgrad) yerel hükümeti kurmasıyla atılır. Bunu 18 Ağustosta Mestanlı (Momçilgrad), 19 Ağustos’ta Kırcaali (Kırcali) yerel hükümetlerinin kuruluşu izler.
31 Ağustos’ta Gümülcine’nin geri alınmasıyla birlikte, Batı Trakya Hükümeti Muvakkatesi’nin kurulduğu tüm dünyaya ilan edilir.

11 kişiden oluşan Garbi Trakya Hükümeti Muvakkatesi yönetiminde, Hoca Salih Efendi ve Süleyman Askeri Bey dışında 9 kişi daha yer almaktadır. Bunlar, Mehmet Şükrü Paşa, Hacı İsa Efendi, Hilmi Paşa, Hafız Ali Galip Efendi, Hacı Saffet Efendi, Mehmet Şükrü Paşazade İbrahim Bey, Hüseyin Paşa, Hacı Beyzade Osman Nail Bey ile Hoca Mehmet Efendi’dir. Fakat asıl yetki, daha sonra Teşkilat-ı Mahsusa’nın da başkanlığını yapacak olan Süleyman Askeri Bey’dedir.

Sınırları doğuda Meriç, batıda Struma-Karasu, güneyde Ege denizi, kuzeyde ise Kırcaali ve Ropçaz’ı içine alacak şekilde Filibe ovasına kadar uzanmaktadır. Rum ve Bulgarların da yaşadığı 23.591 kilometrekare büyüklüğündeki bu devletin nüfusunun ezici çoğunluğunu ise Müslümanlar yani Türkler oluşturmaktadır.

Yaklaşık 16 bin kişiden oluşan silahlı güce sahip bulunan Batı Trakya Hükümeti, Fethi Okyar’a göre, Yunanistan ve Bulgaristan’ın yanı sıra, Sırbistan, Karadağ, Arnavutluk ve İtalya tarafından tanınmıştır. Kendi idaresini ve mahkemelerini kurmuş, mührünü ve pulunu bastırmış, marşını hazırlamış, gümrük kapılarını oluşturmuş bulunan cumhuriyet, Bulgaristan ile Osmanlı Devleti arasında yaşanan anlaşma sonucu 56 gün sonra 25 Ekim 1913’de varlığını sona erdirir.

Başkanlığını Fuat Balkan’ın yaptığı 30 Temmuz 1915’te kurulan Radalyos Hükümeti’ne gelince. Drama’nın yanı sıra Kavala ile Serez’in de bir kısmını içine alan, 19 bin kilometre kare alan üzerinde kurulu bulunan ve 320 bin nüfusa sahip olan bu hükümet varlığını 27 Eylül 1917’ye kadar devam ettirir. Amaç daha çok Çanakkale Savaşlarının sürdüğü bir dönemde, karadan yapılacak bir askeri harekâtın önüne geçmektir. Yaklaşık 30 bin silahlı milis ordusuna sahip olan hükümet, görevini başarıyla yerine getirmiştir. O kadar ki, özellikle tamamı Sarışaban’lı Türk gençlerinden oluşan 3 milis taburu, Pravişte, Kavala ile Drama’nın değişik bölgelerinde yapılan saldırılarla 4. Yunan Kolordu Komutanı Orgeneral Pangalos ile çevresindekileri teslim olmak zorunda bırakmıştır. Burada görevi biten milis güçleri daha sonra, İstanbul ile Filistin ve Yemen cephelerine gönderilmişler ve ancak çok azı geri dönme şansına sahip olmuştur.

Garbi Trakya Müstakil Hükümeti … 25 Mayıs 1920’de Hemetli’de Bulgarların da desteğiyle kurulan “Garbi Trakya Müstakil Hükümeti”, Batı Trakya’nın Yunanistan tarafından işgali ile meydana gelen direnişi daha iyi organize etmek ve mücadeleyi dünya kamuoyuna duyurmak için kurulmuştur. Vangel Yorgiev ve Doktor Daçkov adında iki Bulgar’ın da bulunduğu hükümet asıl mücadelesini askeri alanda vermiştir. Türk ve Bulgarlardan oluşan Yüzbaşı Fuat Balkan komutasındaki müfrezenin merkezi ise günümüzde Mestanlı (Momçilgrad) sınırları içinde bulunan Bektaşlar (Kamanets) köyüdür.

Son olarak da yarım kalan, gerçekleşmeyen hükümet kurma girişimine gelince…
Batı Trakya’da yaşayan insanlar, Lozan Barış Antlaşmasının hemen ardından, Türkiye ile birleşme beklentileri gerçekleşmeyince bağımsızlık için harekete geçerler. 19 Eylül 1924’te Sovyetler Birliğine mektup yazarak, bağımsız bir sosyalist devlet olma taleplerini iletirler.

Ne yazık ki, Bulgaristan sınırları içindeki Koşukavak (Krumovgrad), Mestanlı (Momçilgrad), Darıdere (Zlatograd), Paşmaklı (Paşmaklı), Ropçoz; kısaca Türklerin, 1913 Batı Trakya Cumhuriyeti sınırlarını içine alan bağımsız devlet olma isteği, Sovyetler Birliği’nin olumlu bakmaması nedeniyle hayata geçirilemez.

Bazı tarihçilere göre, Rodoplar’da meydana gelen bu direnişler ve siyasi mücadeleler, Anadolu’da yaşanan emperyalist işgale karşı, halk direnişinin ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun birer provası olmuştur.

Evet, Batı Trakya Cumhuriyeti’nin ve Rodoplar’da hükümet kurma girişimlerinin öyküsü kısaca bu. Daha uzun bilgi almak isteyenler, bu konuda yapım-yönetim ve metin yazarlığını yaptığım, duvarımda yer alan TRT yapımı Rodop Hükümetleri adlı belgeseli izleyebilirler.

Kaynak: Metin EDİRNELİ